چالش‌های صنعت ساختمان سازی در ایران

صنعت ساختمان سازی یک فعالیت چند بعدی است. بازار، فناوری، قوانین، محیط زیست و جامعه، ابعاد مختلفی اند که بر این صنعت تاثیرگذار هستند. این صنعت به دلیل حجم و تنوع فعالیت‌های خود، رابطه تنگاتنگ با بخش‌های بالادست و پایین دست خود و تأثیر بر زیرساخت‌های شهری و روستایی، جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشور دارد. صنعت ساختمان سازی در کشورهای در حال توسعه بیش از ۳۵ درصد فرصت‌های شغلی را به طور مستقیم و غیر مستقیم فراهم می‌کند و به عنوان یک موتور محرک رشد اقتصادی شناخته می‌شود.

چالش‌های صنعت ساختمان سازی در ایران

صنعت ساختمان سازی یکی از بزرگترین و مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی در کشور ماست که نقش تعیین­کننده‌ای در رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال­زایی دارد. با افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به مسکن و زیرساخت‌های شهری، این صنعت با چالش‌های متعددی روبرو شده است.

برخی از چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران عبارتند از: نیاز به سرمایه اولیه بالا، سوداگری در بخش زمین، عدم هماهنگی در سیاست‌گذاری‌های کلان، کمبود دانش فنی، تأثیر تحریم‌های اقتصادی، عدم اطمینان مصرف کنندگان و استانداردسازی.

در این مقاله به بررسی علل و پیامدهای این چالش‌ها و راهکارهای مقابله با آن‌ها پرداخته شده است.

سوداگری در بخش زمین

هزینه‌های تولید ساختمان به دو بخش کلی «قیمت خرید زمین» و «هزینه ساخت» تقسیم می­شوند. هزینه­های ساخت شامل طراحی، تأمین مصالح ساختمانی، دستمزد کارگران، صدور پروانه و غیره تقسیم می‌شود. بر اساس آمار‌های رسمی، به طور میانگین حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از قیمت تمام شده واحدهای مسکونی در ایران، مربوط به زمین است.

از آنجا که به دلیل سوداگری و انباشت سرمایه­های غیر مولد طی سال‌های متمادی، قیمت زمین در ایران افزایش قابل توجهی داشته، قیمت مسکن نیز همراه با این مولفه بالا رفته است. بنابراین در شرایطی که ۶۰ درصد قیمت ساخت را زمین، حدود ۲۰ درصد آن را مصالح و کل هزینه‌های مربوط به مطالعه، طراحی، اجرا چیزی در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد هزینه تمام شده ساختمان‌ را به خود اختصاص می‌دهند، چالش‌های صنعت ساختمان سازی که با صنعتی سازی قابل کاهش و اصلاح هستند، به‌دلیل تأثیر زیاد قیمت زمین در قیمت نهایی ساختمان‌ عملاً اثر قابل توجهی نخواهد شد.

قیمت بالای زمین، سازندگان را از رقابت بر سر کیفیت دور کرده است و باعث شده است که تولیدکنندگان به جای افزایش کارآئی و بهبود فرآیندهای تولید، بر روش‌های قدیمی و نامناسب تکیه کنند.

عدم هماهنگی در سیاست‌گذاری‌های کلان

صنعت ساختمان سازی صنعتی است که با بسیاری از بخش‌های دولتی و خصوصی در ارتباط است. این صنعت نیازمند سیاست‌گذاری‌های کلان و هماهنگ در حوزه‌های مختلف از جمله تأمین زمین، تسهیلات بانکی، قوانین و مقررات، حمایت‌های دولتی، تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی، توسعه زیرساخت‌ها و غیره است.

متأسفانه در ایران، سیاست‌گذاری‌های کلان در حوزه رفع چالش‌های صنعت ساختمان سازی با عدم انسجام و هماهنگی روبرو هستند. این سیاست­ها حتی گاهی با یکدیگر تضاد دارند. برای مثال، در حالی که دولت به دنبال تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی در صنعت ساختمان است، افزایش نرخ بهره وام­های بانکی باعث شده است که سرمایه‌گذاران نسبت به ورود به این بازار مردد شوند.

یا در حالی که دولت به دنبال توسعه زیرساخت‌های شهری و روستایی است، عدم هماهنگی بین نهادهای مسئول و عدم رعایت استانداردهای محیط زیستی باعث شده است که برخی از پروژه‌های عمرانی به ضرر منابع طبیعی و جامعه باشد.

کمبود دانش فنی

صنعت ساختمان سازی یک صنعت دانش بنیان است که نیازمند ارتقای مستمر دانش فنی و آموزش مناسب برای کارکنان و سازندگان است. اما متأسفانه در ایران، سطح دانش فنی و آموزش در حوزه صنعت ساختمان سازی کمتر از استانداردهای بین‌المللی است و برخی از روش‌ها و مصالح مورد استفاده در این صنعت منسوخ و نامناسب هستند.

عدم به‌روزرسانی دانش فنی و آموزش مناسب باعث شده است که کارآئی و کارایی صنعت ساختمان سازی کاهش یابد و مسکن‌های تولید شده با مشکلات مختلفی از جمله نقص‌های سازه‌ای، عایق‌بندی نامطلوب، مقاومت پایین در برابر زلزله و غیره روبرو شوند. این مسئله یکی از مهم­ترین چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران است.

تأثیر تحریم‌های اقتصادی

صنعت ساختمان سازی یک صنعت وابسته به بازار جهانی است که تأثیرات تحریم‌های اقتصادی را به شدت حس می‌کند. تحریم‌های اقتصادی علاوه بر کاهش صادرات نفت و گاز، باعث شده است که دسترسی به مصالح و تجهیزات نوین لازم برای صنعت ساختمان سازی با مشکلات جدّی روبرو شود. برخی از مصالح و تجهیزات مورد نیاز برای حل چالش‌های صنعت ساختمان سازی در داخل کشور تولید نمی‌شوند و باید از خارج وارد شوند.

اما تحریم‌های اقتصادی باعث شده است که دسترسی به منابع مالی خارجی، اعتبارات بانکی، حمل و نقل و بیمه کالا با مشکلات زیادی همراه باشد. این موضوع باعث شده است که قیمت مصالح و تجهیزات خارجی به شدت افزایش یابد و در نتیجه هزینه ساخت نیز بالا رود. علاوه بر این، تحریم‌های اقتصادی باعث شده است که قدرت خرید مردم کاهش یابد و در نتیجه تقاضا برای خرید مسکن نیز کاهش پیدا کند.

عدم اطمینان مصرف کنندگان

صنعت ساختمان سازی یک صنعت حساس به رفتار مصرف کنندگان است که به شدت تحت تأثیر عوامل روان‌شناختی قرار دارد. عدم اطمینان مصرف کنندگان درباره آینده اقتصاد کشور، قوانین و مقررات پیچیده و بعضا متناقض، حبابی بودن قیمت مسکن و دشواری دسترسی به تسهیلات بانکی، باعث شده است که بسیاری از خریداران واقعی مسکن تصمیم به خرید را به تاخیر بیندازند و منتظر شرایط بهتر شوند.

این موضوع باعث شده است که تقاضا برای خرید مسکن کاهش یابد و در نتیجه فشار بر قیمت مسکن افزایش پیدا کند. این یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران است. عدم اطمینان مصرف کنندگان نه تنها بر روی بازار فروش مسکن، بلکه بر روی بازار اجاره نیز تأثیر منفی دارد.

بسیاری از مستأجران به دلایل مختلف از جمله عدم توانایی پرداخت اجاره، عدم تطابق بازده اجاره با سود سپرده‌های بانکی و عدم تطابق بازده اجاره با قیمت خرید تمایل دارند که از مسکن خود خارج شوند و به دنبال جایگزین‌های دیگر باشند. این موضوع باعث شده است که تقاضا برای اجاره مسکن نیز کاهش یابد و در نتیجه فشار بر قیمت اجاره افزایش پیدا کند.

نبود یا عدم رعایت استانداردهای صنعت ساختمان سازی

نبود یا عدم رعایت استانداردهای صنعت ساختمان سازی باعث شده است که بسیاری از پروژه‌های ساختمانی با مشکلات جدّی از جمله نقص‌های سازه‌ای، عایق‌بندی نامطلوب، زلزله‌ناپذیری پایین، آسیب به منابع طبیعی و محیط زیست، هدررفت منابع و انرژی، تأخیر در تحویل و غیره روبرو شوند. این چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران نه تنها به ضرر مصرف کنندگان و سازندگان، بلکه به ضرر کل جامعه و اقتصاد کشور هستند. بنابراین، لازم است که برای مقابله با چالش‌های صنعت ساختمان سازی، با توجه به شرایط و نیازهای کشور، استانداردها تدوین و به‌روزرسانی شوند و همچنین اجرای آن‌ها با نظارت مؤثر و حمایت قضایی تضمین شود.

بهبود چالش­های صنعت ساختمان سازی ایران

برای بهبود صنعت ساختمان سازی در ایران، می‌توان از راهکارهای مختلفی استفاده کرد. برخی از این راهکارها عبارتند از:

صنعتی سازی فرایند ساختمان­ سازی: این روش به معنای استفاده از قطعات و عناصر پیش‌ساخته و مدولار است که در کارخانه‌ها تولید شده و در محل پروژه به هم متصل می‌شوند. این روش دارای مزایایی همچون کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت و کیفیت، کاهش ضایعات و هدررفت منابع و کاهش نیاز به نیروی کار است. البته برای پیاده‌سازی این روش نیاز به حل چالش‌هایی همچون نیاز به سرمایه اولیه بالا، تولید انبوه، تأمین مصالح و تجهیزات مناسب و بهبود آموزش و نظارت است. این راهکار می­تواند چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران را به خوبی مرتفع نماید.

پیاده‌سازی BIM (مدل‌سازی اطلاعات ساختمان): BIM یک فرآیند مبتنی بر فناوری است که به کمک آن می‌توان تمام جنبه‌های یک پروژه ساختمانی را از مرحله طراحی تا نگه‌داری و بازسازی به صورت چندبعدی و همگام شده، مدل‌سازی و مدیریت کرد. BIM دارای فواید زیادی است همچون کاهش خطاها و تغییرات، افزایش همکاری و ارتباط بین ذینفعان، بهبود تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی، کنترل بهتر بودجه و زمان، افزایش کارآئی و کارایی و حفاظت از محیط زیست.

استفاده از مصالح و تکنولوژی‌های نوین: با پیشرفت علم و فناوری، مصالح و تکنولوژی‌های جدید و نوین در حوزه صنعت ساختمان سازی ظهور کرده‌اند که می‌توانند به بهبود چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران کمک کنند. برخی از این مصالح و تکنولوژی‌ها عبارتند از: بتن هوادار، بتن خود ترمیم شونده، بتن شفاف، چاپ سه بعدی، خانه­های هوشمند، خانه­های زلزله­ناپذیر، و غیره اشاره کرد. این مصالح و تکنولوژی‌ها دارای مزایایی همچون کاهش وزن و حجم و نهایتا، افزایش مقاومت و دوام هستند.

جمع ­بندی

چالش­های صنعت ساختمان سازی در ایران بسیار متعدد و پیچیده هستند. در این مقاله به بررسی برخی از این چالش‌ها و راهکارهای مقابله با آن‌ها پرداخته شده است. برخی از چالش‌های صنعت ساختمان سازی عبارتند از: نیاز به سرمایه اولیه بالا، سوداگری در بخش زمین، عدم هماهنگی در سیاست‌گذاری‌های کلان، کمبود دانش فنی، تأثیر تحریم‌های اقتصادی، عدم اطمینان مصرف کنندگان و استانداردسازی. رفع این چالش‌های صنعت ساختمان سازی ایران نیازمند همکاری و همفکری بین دولت و بخش خصوصی و بهبود فرایندهای قانونی است.

برای مشاوره رایگان با کارشناسان خبره ما در آهن هایپر و راهنمایی برای خرید با مناسب ترین قیمت با شماره زیر تماس بگیرید

۰۲۱-۷۲۰۲۵